Լեռնային Ղարաբաղ. «Սառեցված» հակամարտությունը սպառնում է բռնկվել

Հոդվածի առանցքում

• Ուկրաինայի արևելքում «Սառեցված հակամարտության» զարգացման մտավախության ետնապատկերին BBC-ի թղթակից Ռեյհան Դեմիտրին ուսումնասիրել է հետխորհրդային ամենաձգձգված հակամարտություններից մեկի թատերաբեմ դարձած Լեռնային Ղարաբաղի կյանքը:
• Չնայած հրադադարից անցել է 20 տարի, հակամարտության գոտին չափազանց ռազմականացված է: Շփման գծում հաճախակի կրակոցներ են լինում, կողմերը միմյանց մեղադրում են ռազմական կորուստների համար, ինչը վերջին ամիսներին կտրուկ ավելացել է:
• Այսօր Լեռնային Ղարաբաղում մնում են բազմաթիվ լքված տներ, որոնց մի մասը ավերված է: Կանգուն մնացած տների տարածքներում աճել են այգիներ, իսկ տների մոտ դեռ մնացել են փակ ու ժանգոտ դարպասները: Այստեղ, կարծես, ժամանակը կանգ է առել: Բայց հակամարտությունն ինքնին շատ էլ ողջ է: ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի միջնորդությամբ ընթացող բանակցությունը քիչ առաջընթաց է գրանցել:
• Իրականում Լեռնային Ղարաբաղը մեկուսացված է: Ֆինանսական և ռազմական առումով կախված է Հայաստանից: Մարդկանց ձեռքին հայկական անձնագրեր են: Միջազգային օդակայանը դատարկ է, քանի որ Ադրբեջանը սպառնացել է կործանել օդակայանից օգտվող ցանկացած օդանավ:
• «Մենք մտահոգված ենք, որ Ռուսաստանը, տարբեր պատճառներով զենք է վաճառում Ադրբեջանին», - Երևանում վերջերս կայացած հանրային ֆորումում ասել է Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանը: «Խնդիրը զենքի որակը չէ, այլ փաստը, որ սահմանին կանգնած հայ զինվորը գիտի, որ իրեն կարող են սպանել ռուսական զենքով»:

Ուշադրությանն արժանի

• Ո՞րն է լինելու Հայաստանի ապագան
• Վրաստանում Երկրորդ  համաշխարհային պատերազմի զոհերի հիշատակը դառնում է գաղափարական մարտադաշտ
• Իրանն իր տարածքում ամերիկյան անօդաչու է խոցել

Ուկրաինայի արևելքում «Սառեցված հակամարտության» զարգացման մտավախության ետնապատկերին BBC-ի թղթակից Ռեյհան Դեմիտրին ուսումնասիրել է հետխորհրդային ամենաձգձգված հակամարտություններից մեկի թատերաբեմ դարձած Լեռնային Ղարաբաղի կյանքը:

14-ամյա Կարենը ձախ ձեռքի անդամահատված մասը թաքցնում է գրպանում: Նրա եղբայրներն ու քույրերը հավաքվում են համակարգչի մոտ, որ տեսնեն Facebook-ում տեղադրված ընտանեկան լուսանկարները: «Չեմ կարող ներել ինքս ինձ տեղի ունեցածի համար», – ասում է նրա մայրը` Լյուդմիլա Բաղդասարյան-Միրզոյանը:

Երկու տարի առաջ Կարենը պարտեզում գտել էր հակաօդային չպայթած հրթիռ ու սկսել էր խաղալ դրա հետ: 1990-ականներին Ադրբեջանի հետ պատերազմի մնացորդը պայթել էր նրա ձեռքերում:

Ընտանիքն ապրում է Մատաղիսում, որը գտնվում է Լեռնային Ղարաբաղի` սարերով շրջափակված հատվածում` Ադրբեջանի հետ շփման գծի մոտակայքում: Խորհրդային Միության փլուզումից հետո բռնկվեց պատերազմ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև, որը տևեց 1992-1994 թվականներին: Մոտ 30 հազար մարդ սպանվեց:

Չնայած հրադադարից անցել է 20 տարի, հակամարտության գոտին չափազանց  ռազմականացված է: Շփման գծում հաճախակի կրակոցներ են լինում, կողմերը միմյանց մեղադրում են ռազմական կորուստների համար, ինչը վերջին ամիսներին կտրուկ ավելացել է:

Լյուդմիլայի խոսքով, իր երեխաները կրակոցներ և տագնապի ազդանշաններ հաճախ են լսում:

«Նրանք արթնանում և ինձ հարցնում են. «Մայրիկ, պատերազմը վերսկսվե՞լ է»»:

 Լքված տներ

Հակամարտության ժամանակ Ադրբեջանը տարածքներ կորցրեց, Ղարաբաղից ու հարակից տարածքներից մոտ 600 հազար ազերիներ ստիպված հեռացան: Ավելի քան 300 հազար հայեր, որոնք ապրում էին Ադրբեջանում, նույնպես տեղահանվեցին հակամարտության պատճառով:

Այսօր Լեռնային Ղարաբաղում մնում են բազմաթիվ լքված տներ, որոնց մի մասը ավերված է: Կանգուն մնացած տների տարածքներում աճել են այգիներ, իսկ տների մոտ դեռ մնացել են փակ ու ժանգոտ դարպասները:

Այստեղ, կարծես, ժամանակը կանգ է առել: Բայց հակամարտությունն ինքնին շատ էլ ողջ է: ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի միջնորդությամբ ընթացող բանակցությունը քիչ առաջընթաց է գրանցել:

«Եթե նայենք խաղաղ գործընթացին, ապա այն ներկայացնում է միայն այն, ինչ ես անվանում են «հիմքերին վերադարձող» քաղաքականություն», – ասում է Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանում գործող Տարածաշրջանային հետազոտությունների կենտրոնի տնօրեն Ռիչարդ Կիրակոսյանը:

«Հարցն այլևս Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ բանակցությունը չէ, այլ հիմքերին վերադարձը նվազագույն նպատակներին հասնելու համար: Միջնորդության առաջին նպատակը խաղաղ գործընթացը կենդանի պահելն է, երկրորդը` պատերազմը կանխելը, քան իրական դիվանագիտությունը: Վիճակն այնպիսին է, որ կողմերը չեն կարողանում համաձայնեցնել նույնիսկ օրակարգը: Ահա թե որքան հեռու են կողմերի մոտեցումները»:

Մեկուսացված

Միջազգայնորեն Լեռնային Ղարաբաղը համարվում է Ադրբեջանի մասը, բայց հայ բնակիչներն իրենց անվանում են Արցախի Հանրապետության քաղաքացիներ ու մնում են Ադրբեջանի երդվյալ թշնամիները:

Տարածքն ունի իր սեփական դրոշը, միջազգային օդակայանը, ոստիկանությունն ու բանակը, չնայած առաջնագծում ծառայում են նաև հայաստանցի զինվորներ:

Իրականում Լեռնային Ղարաբաղը մեկուսացված է: Ֆինանսական և ռազմական առումով կախված է Հայաստանից: Մարդկանց ձեռքին հայկական անձնագրեր են: Միջազգային օդակայանը դատարկ է, քանի որ Ադրբեջանը սպառնացել է կործանել օդակայանից օգտվող ցանկացած օդանավ:

Զայրացած լինելով դիվանագիտական լուծման թուլությունից` Ադրբեջանի ղեկավարությունը սպառնում է հետ վերցնել տարածքը ռազմական միջոցներով: Նավթով հարուստ Ադրբեջանը միլիարդավոր դոլարներ է ծախսում ժամանակակից զենք գնելու համար:

Զենքերի մեծ մասը մատակարարում է Ռուսաստանը: Սա խորապես անհանգստացնում է Հայաստանին, որը Ռուսաստանը դիտարկում է որպես ռազմավարական գործընկեր և իր տարածքում պահում է տարածաշրջանի ռուսական միակ ռազմաբազան:

«Մենք մտահոգված ենք, որ Ռուսաստանը, տարբեր պատճառներով զենք է վաճառում Ադրբեջանին», – Երևանում վերջերս կայացած հանրային ֆորումում ասել է Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանը:

«Խնդիրը զենքի որակը չէ, այլ փաստը, որ սահմանին կանգնած հայ զինվորը գիտի, որ իրեն կարող են սպանել ռուսական զենքով»: Ադրբեջանը չի ճանաչում Լեռնային Ղարաբաղի իշխանությանը, բայց տարածքի դե ֆակտո արտաքին գործերի նախարար Կարեն Միրզոյանի խոսքով, առանց բանակցություններին իրենց մասնակցության, հակամարտության լուծում լինել չի կարող:

«Երբ դուք հեռացնում եք Լեռնային Ղարաբաղին բանակցային սեղանից, շատ հեշտ է ասել, որ հակամարտությունը ինքնորոշման իրավունքի համար չէ, այլ ընդամենը տարածքային հարց է: Նման դեպքում շատ հեշտ է Հայաստանին ներկայացնել որպես ագրեսոր: Բայց իրականում այս հակամարտությունն ինքնորոշման իրավունքի մասին է»:

Լյուդմիլան հաճախ է մտորում նոր պատերազմի հետևանքների մասին:

«Եթե լինի մեկ այլ պատերազմ, մենք կտուժենք, իմ երեխաները կտուժեն», – ասում է նա:

«Ադրբեջանի զինված ուժերին չի մտահոգում` մենք մեղավոր ենք, թե ոչ, նրանք կմտածեն միայն, որ մենք հայեր ենք, հետևաբար չունենք գոյություն ունենալու իրավունք»:

Հոդվածի բնօրինակն՝ այստեղ