Արդյո՞ք Հայաստանն ու Ադրբեջանը կպատերազմեն Լեռնային Ղարաբաղի համար

Հոդվածի առանցքում

• Հարավային Կովկասում փոքր լարվածությամբ հակամարտությունը, ներառյալ այժմյան անկախ պետություններ Հայաստանն ու Ադրբեջանը, ավելի ուշ սկսեց հասունանալ: Դա վերաբերում է դե ֆակտո Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությանը, որն առաջացավ Խորհրդային Միության փլուզումից հետո:
• Ըստ բրիտանական ակադեմիական Robert Service-ի, 1921 թվականին Իոսիֆ Ստալինը տարածքը հանձնեց Ադրբեջանի հսկողությանը, փորձելով համոզել Թուրքիային միանալու Խորհրդային Միությանը: Եթե ​​Թուրքիայի հարցը չլիներ, Ստալինը, հավանաբար, այն կթողներ Հայաստանի տարածքում:
• 1991 թվականի նոյեմբերի 26-ին Ադրբեջանի Խորհրդային Սոցիալիստական ​​Հանրապետության խորհրդարանը վերացրեց Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավարության կարգավիճակը, տարածքը մասնատեց ու կցեց Ադրբեջանի հարևան վարչական շրջաններին:
• Այս հակամարտությունից բացի , քրիստոնյա հայերի ու մահմեդական ադրբեջանցիների միջև մինչև խորհրդային ժամանակներն էլ եղել են լարված հարաբերություններ, այդ թվում արյունալի կոտորածներ: Երկու երկրներն այժմ զինանոցները լցրել են ավելի հզոր զենքով, իսկ հունվարին նրանց միջև նկատվեց լարվածության զարգացում, կրկնվող հրազենային մարտերով, հրետանային ու հրթիռային կրակոցներով:
• Հայաստանից յոթ անգամ ավելի մեծ տնտեսություն ունեցող Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը հայտարարել է, որ երկրի ռազմական հզորությունն ամրապնդելու համար նախատեսել է Հայաստանի ամբողջ բյուջեի՝ 2.7 միլիարդ դոլարի կրկնակի չափով ծախսել զինված ուժերի վրա:
• Կողմերից ոչ մեկը կարծես պատրաստ չէ թուլացնելու լարվածությունը: New York Times-ին տված հարցազրույցի ժամանակ Աբդուլլահ Կուրբանին, Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարության բարձրաստիճան պաշտոնյան ասել է. «Երբ ջուրը խառնվում է հողին, ցեխ է դառնում: Երբ արյունն է խառնվում հողին, դա արդեն հայրենիքն է»:

Ուշադրությանն արժանի

• Արդյոք Ռուսաստանը «սիմետրիկ սեպարատիզմ» է մշակում Արցախում
• Գյանջայում ցույցեր են անցած տարվա ըմբոստությունից հետո սկսված քրեական հետապնդումների դեմ
• Թբիլիսիի ավտո-թանգարան

Հարավային Կովկասում փոքր լարվածությամբ հակամարտությունը, ներառյալ այժմյան  անկախ  պետություններ Հայաստանն ու Ադրբեջանը, ավելի ուշ  սկսեց  հասունանալ: Դա վերաբերում է դե ֆակտո  Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությանը, որն առաջացավ Խորհրդային Միության փլուզումից հետո:

Մինչ Հայաստանը և Ադրբեջանը նախկին ԽՍՀՄ-ի լիարժեք միութենական հանրապետություններ էին, Լեռնային Ղարաբաղը  հայերի մեծամասնությամբ անկլավ էր Ադրբեջանի կազմում և ուներ  ինքնավար մարզի կարգավիճակ:

Ըստ բրիտանական ակադեմիական Robert Service-ի, 1921 թվականին Իոսիֆ Ստալինը  տարածքը հանձնեց Ադրբեջանի հսկողությանը, փորձելով համոզել Թուրքիային միանալու Խորհրդային Միությանը: Եթե ​​Թուրքիայի հարցը չլիներ,  Ստալինը, հավանաբար, այն կթողներ Հայաստանի տարածքում:

1920-ականներին Խորհրդային Միությունն ամուր վերահսկողություն է իրականացրել ամբողջ Կովկասում և տասնամյակներ շարունակ հակամարտությունը հանդարտվել էր տարածաշրջանում: Սակայն 1980 -ականների վերջին և 1990-ականների սկզբին Խորհրդային Միության լուծարման ժամանակ  նորից առաջացավ Լեռնային Ղարաբաղի հարցը :

Երբ Խորհրդային Միությունը փլուզվեց, միայն միութենական հանրապետությունները  միջազգայնորեն ճանաչվեցին որպես անկախ պետություններ: Լեռնային Ղարաբաղի և խորհրդային մյուս միավորումների՝ Չեչնիայի,  Հարավային Օսիայի և Մերձդնեստրի բախտը չբերեց:

1991 թվականի նոյեմբերի 26-ին  Ադրբեջանի Խորհրդային Սոցիալիստական ​​Հանրապետության խորհրդարանը վերացրեց Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավարության կարգավիճակը, տարածքը մասնատեց ու կցեց Ադրբեջանի հարևան վարչական շրջաններին: Իրենց հերթին, տարածաշրջանի հայերը, որոնք կազմում էին շրջանի բնակչության երեք քառորդը, 1991 թվականին հռչակեցին իրենց անկախությունը:

Հայաստանի օգնությամբ ԼՂ-ն հաղթեց պատերազմում, որը տևեց մինչև 1994 թվականը:

Այս նոր սուբյեկտը ռազմական գործողությունների ժամանակ ձեռք  բերեց լրացուցիչ տարածք, անտեսելով ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի բանաձևերը միջազգային սահմանների անխախտելիության և տարածքի ձեռքբերման համար ուժի կիրառման  անթույլատրելիության վերաբերյալ (խմբագրությունը չի կիսում այս կարծիքը):

Հայաստանն այժմ արդյունավետորեն վերահսկում է հողի այդ նեղ շերտը, Լեռնային Ղարաբաղի արևմուտքից հարավ,  չճանաչված պետությանը տալով ​​անմիջական սահմաններ իր և Իրանի հետ: 15,000-20,000 մարդ, այդ թվում, քաղաքացիական անձինք են զոհվել կռիվների ժամանակ, հարյուր հազարավորներն էլ տեղահանվել են: Այսօր Լեռնային Ղարաբաղը գրեթե ամբողջությամբ հայերով է բնակեցված:

Այս հակամարտությունից բացի , քրիստոնյա հայերի ու մահմեդական ադրբեջանցիների միջև մինչև խորհրդային ժամանակներն էլ եղել են  լարված հարաբերություններ, այդ թվում արյունալի կոտորածներ: Երկու երկրներն այժմ  զինանոցները լցրել են ավելի հզոր զենքով, իսկ հունվարին նրանց միջև նկատվեց լարվածության զարգացում, կրկնվող հրազենային մարտերով, հրետանային ու հրթիռային կրակոցներով: Ադրբեջանը նաև անօդաչու թռչող սարք խփեց  Աղդամից ոչ հեռու:Նախկին ադրբեջանական քաղաքն այժմ գտնվում է հայկական ուժերի հսկողության տակ:

Հայաստանից յոթ անգամ ավելի մեծ տնտեսություն ունեցող Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը հայտարարել է, որ երկրի ռազմական հզորությունն ամրապնդելու համար նախատեսել է Հայաստանի ամբողջ բյուջեի՝ 2.7 միլիարդ դոլարի կրկնակի չափով ծախսել զինված ուժերի վրա:  Նրա հայ գործընկերը, նախագահ Սեժ Սարգսյանը (ով ծագումով Լեռնային Ղարաբաղից է) հակադարձել է իր սպառնալիքներով:

Ալիևն անդրադարձել է նաև  ազդեցիկ հայկական սփյուռքին, որը ձևավորվել է հիմնականում  1915 թվականի Հայոց Ցեղասպանությունից հետո, երբ թուրքերը սպանեցին Օսմանյան կայսրությունում ապրող  հարյուր հազարավոր հայերի, մյուսներն էլ փախան:  Այսօր  խոշոր հայկական համայնքներ կան ամբողջ աշխարհում, այդ թվում, Ավստրալիայում, Կանադայում, Ֆրանսիայում, Լիբանանում, Ռուսաստանում և ԱՄՆ-ում:

«Ճշմարտությունն այն է, որ մեր հողերի շարունակվող օկուպացիան միայն Հայաստանի գործը չէ», – նշել է նա: «Հայաստանը անզոր ու  աղքատ երկիր է: Այն  անօգնական վիճակում է: Իհարկե, եթե նա  չունենար լուրջ հովանավորներ տարբեր մայրաքաղաքներում, Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը վաղուց  լուծված կլիներ»:

Կողմերից ոչ մեկը կարծես պատրաստ չէ թուլացնելու լարվածությունը:  New York Times-ին տված հարցազրույցի ժամանակ  Աբդուլլահ Կուրբանին, Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարության բարձրաստիճան պաշտոնյան ասել է. «Երբ ջուրը խառնվում է հողին, ցեխ է դառնում: Երբ արյունն է խառնվում հողին, դա արդեն հայրենիքն է»:

Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի չլուծված հարցը  մնում է   անկայուն հարավային Կովկասի  տարածաշրջանի առավել պայթյունավտանգ խնդիրներից մեկը:

Հոդվածի բնօրինակն՝ այստեղ