Համր կոճակ

Հոդվածի առանցքում

• Անցած շաբաթ ամաչկոտ, 26-ամյա պատանեկան կեցվածքով բանգլադեշցի Վաշիքուր Ռահմանը Դաքայում դուրս եկավ իր տնից և սկսեց քայլել դեպի տուրիստական ընկերություն, որտեղ ինքն աշխատում էր, երբ մաչետեներով 3 անձնավորություն նրա դեմն առան և ծեծեցին մինչև մահ: Հարվածները նրա դեմքն անճանաչելի էին դարձրել:
• ր սպանությունից կարճ ժամանակ առաջ նա ֆեյսբուքում փոխել էր իր նկարը` «#iamavijit» հեշթագով: Ավիջիտ Ռոյը` հպատագիր Ամերիկայի քաղաքացին, արտահայտված աթեիստ էր և Բենգալի Free Mind բլոգի հիմնադիրը: Փետրվարին, երբ նա ետ էր վերադառնում Դաքայի համալսարանի գրքի տոնավաճառից, որտեղ իր «Հավատքի վիրուսը» գիրքն էր ներկայացնում, Ռոյը սպանվեց գլխին հասցրած մաչետեի 3 հարվածներից:
• Դժվար թե ավելի վատ բան լիներ, քան Ռահմանի և Ռոյի մահը, բացառությամբ այն մտքի, որը նրանց սպանեց` այն, որ անհրաժեշտ է, բայց նրա վտանգը աճում է աշխարհով մեկ: Մտավոր ազատության արժեքը շատ հեռու է ակնհայտ լինելուց: Բավականին անբնական է մի անձի պաշտպանել նրա դեմ ուղղված խմբի զգացմունքներից, համակերպվել ազատ մտքերից և արտահայտություններից եկող անհանգստության հետ կանգնել այն բոլոր մարդկանց կողքին, ովքեր դեմ են քեզ:
• Բանգլադեշի բլոգերները մեղադրվեցին «թշնամական միջավայր» ստեղծելու մեջ: Զզվելի խոսքի կառավարումները ընթացիկ, հաճախ պատվավոր, զգացմունքները վերացական իրացունքից ավելի բարձր դասեցին, որը համարվում է հասարակ զգացմունք: Այն ակտիվ ջանք է գործադրում ազդակին դիմակայելու, հիմարներին լռեցնելու, ովքեր վիրավորել են ձեզ:
• Լրագրողներին պաշտպանող հանձնաժողովի գործադիր տնօրեն Ջոել Սայմոնը իր «Նոր գրաքննություն» գրքում պնդում է, որ թվային մամուլում տվյալների արագ աճը թույլ չի տալիս մեզ տեսնել ինֆորմացիայի լայնածավալ վերահսկողությունը: «Լրագրողների դեմ ուղղված ճնշումն ու բռնությունը ռեկորդային մակարդակի վրա է»:
• Իսլամիստական պետական ահաբեկչությունը լրագրողների կողմից որևէ մեկի միտքը բարձրաձայնելը ամբողջ տարածաշրջանի համար դարձրել է մահացու: Բայց, որոշ առումով, ներքին համր կոճակը, որը հայտնի է որպես ինքնագրաքննություն, սպառնալիքից կամ բանտարկությունից ավելի վտանգավոր է: Այն ակտիվացնելուց հետո կառավարություններն ու զինված խմբերը կարիք չեն ունենում անհանգստանալ սպառնալիքների մասին: Այստեղ ինքնագրաքննությունը մեծ վերելք է ապրում մարդկանց վախի շնորհիվ՝ սոցիալական լրատվամիջոցների անարգանքի սյանը գամվելու:
• Ինչպես Հնդկաստանում Նարենդրա Մոդիլի և Թուրքիայում Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի, այնպես էլ Ռուսաստանում Պուտինի մեծամասնությունը լուռ համաձայնության կողմնակից է, և անհամաձայնության հանդեպ հարգանքը վերանում է հայրենասիրության ալիքների ներքո:
• Ազատ խոսքի հետ կապված խնդիրը դրա բարդության մեջ է, և ինքնագրաքննությունը նվազագույն դիմադրություն ունենալու ուղին է: Բայց, երբ դու սովորում ես քո մեջ պահել անցանկալի մտքերը բարձրաձայնելու ցանկությունը, դու մոռանում ես՝ ինչպես մտածել դրանք, ինչպես ընդանհրապես ազատորեն մտածել, և մտքերը վերանում են ստեղծման պահին:

Ուշադրությանն արժանի

• Ո՞վ է այն գեներալը, ով առաջնորդում է Իսլամական Պետության դեմ Իրաքի պայքարը. նա իրանցի է
• Թուրքախոս հայեր, ովքեր երբեք չեն այցելել Թուրքիա
• Լիբանանում առևտրի անօգուտ կենտրոններն ավելացնում են հարուստների և աղքատների միջև անդունդը

Անցած շաբաթ ամաչկոտ, 26-ամյա պատանեկան կեցվածքով  բանգլադեշցի Վաշիքուր Ռահմանը  Դաքայում դուրս եկավ իր տնից և սկսեց քայլել դեպի տուրիստական ընկերություն, որտեղ ինքն աշխատում էր, երբ մաչետեներով 3 անձնավորություն նրա դեմն առան և ծեծեցին մինչև մահ: Հարվածները նրա  դեմքն անճանաչելի էին դարձրել: Մարդասպաններից երկուսը բռնվել էին բանգլադեշցի տրանսգենդեր մուրացկանի կողմից և հանձնվել էին ոստիկանությանը:

Նրանք դպրոցի աշակերտներ էին,  Ռահմանին չէին ճանաչում և հազիվ գիտեին մեկը մյուսին: Մարդասպանները բացատրություն տվեցին, որ այդ աշխատանքի համար 2  շաբաթ առաջ նրանց առանձին հավաքագրել էին: Երիտասարդները ոստիկանությանը նշել են, որ իրենց ուսուցիչը Ռահմանին անվանել է «հակաիսլամական անձնավորություն»:

«Որպես հավատացյալներ նրան սպանելը մեր պատասխանատվությունն էր: Այդ պատճառով մենք սպանեցինք նրան»: Կարծես, նրանք նույնիսկ պատկերացում չունեին, թե ինչ է բլոգինգը և տեղյակ չէին, որ Ռահմանը աշխարհիկ բլոգեր է, ով արմատական իսլամիստների մասին քննադատորեն է գրել: Նա Բանգլադեշի ազատ մտածողների փոքր, աշխույժ և կռվի պատրաստ խմբի անդամ էր:

Իր սպանությունից կարճ ժամանակ առաջ նա ֆեյսբուքում փոխել էր  իր նկարը` «#iamavijit» հեշթագով: Ավիջիտ Ռոյը` հպատագիր Ամերիկայի քաղաքացին,  արտահայտված աթեիստ  էր և Բենգալի Free Mind բլոգի հիմնադիրը: Փետրվարին, երբ նա ետ էր վերադառնում Դաքայի համալսարանի գրքի տոնավաճառից, որտեղ իր «Հավատքի վիրուսը» գիրքն էր ներկայացնում, Ռոյը սպանվեց գլխին հասցրած մաչետեի 3 հարվածներից:

Փորձելով փրկել ամուսնուն` նրա կին Ռաֆիդա Ահմեդը վիրավորվեց գլխի հատվածում, իսկ նրա բութ մատներից մեկը կտրվեց, այդ պահին ոստիկաններն և անցորդները կանգնած էին մոտակայքում: Մարդասպանները փախան: Մի քանի ամիսների ընթացքում Ռոյը ֆեյսբուքում արմատական իսլամիստներից բաց սպառնալիքներ էր ստանում:

Վերջին տարիներին,  այլ բանգլադեշցի անկախ մտավորականններ վայրենաբար հարձակման են ենթարկվել: Երևում է, որ կառավարությունը անկարող է, կամ չի  ցանկանում պաշտպանել նրանց, իսկ ոստիկանության հետախուզումները հազվադեպ են համոզիչ լինում: Սրանցից ոչ մեկի մասին հատկանշական ոչինչ չկա: Բանգլադեշցիները  քաղաքական դաժանությունից և բնական կամ  մարդկային աղետներից մահանում են  ամեն օր: Ամենուրեք քաղաքացիները կամ շատ վախեցած են, կամ անտարբեր, երբ անօգնական մարդիկ ենթարկվում են հարձակումների, իսկ բոլոր տեսակի գերատեսչությունները  կամ կաշառված, կամ շատ վախկոտ են, որպեսզի արդարություն ներկայացնեն:

(Գուցե, բանգլադեշցի տրանսգենդերը կարողացել էր գործել  որպես մարդ արարած ավելին, քան որպես անտարբեր ամբոխի անդամ, որովհետև նա պատկանում է մեկ այլ հալածված փոքրամասնության):

Դժվար թե ավելի վատ բան լիներ, քան Ռահմանի և Ռոյի մահը, բացառությամբ այն մտքի, որը նրանց սպանեց` այն, որ անհրաժեշտ է, բայց նրա վտանգը աճում է աշխարհով մեկ:  Մտավոր ազատության արժեքը շատ հեռու է ակնհայտ լինելուց:  Բավականին անբնական է մի անձի պաշտպանել նրա դեմ ուղղված խմբի զգացմունքներից, համակերպվել ազատ մտքերից և արտահայտություններից եկող անհանգստության հետ կանգնել այն բոլոր մարդկանց կողքին, ովքեր դեմ են քեզ:

Ֆրանսիական ծաղրական ամսագիր Charlie Hebdo-ում հունվարի սպանություններից հետո, նույնիսկ ազատ խոսքի պաշտպանները չկարողացան պահել իրենց զարմանքը, թե ինչու՞  ծաղրանկարիչները չէին անտեսել իսլամը և մարգարեին`  ներգրավելով զգայությունները:

Ինչու՞ լինել սադրիչ: Եվ երբ ազատամիտները նեղ փոքրամասնություն են կազմում սարսափելի աղքատ և աշխարհի մյուս կողմի ճնշող մեծամասնությամբ կրոնական երկրում, առանց օրենքի առաջին փոփոխության կամ հանրապետականների laïcité-ի սովորույթի,  պարզ է դառնում, որ նրանք արժանավոր էքսցենտրիկներ են, ովքեր խոսում են ոչնչի մասին և հետևում ոչ ոք չունենալով` սա կարող է բացատրել, թե ինչու են նրանք Փարիզի իրենց միաբանությունից ավելի քիչ ուշադրության արժանանում:

Նույնիսկ այս երկրում, Օքլահոմայի համալսարանի ուսանողների ռասիստական երգ երգելու  տեսահոլովակի զզվելի միջադեպը կոպիտ թվաց վիճելու, որ նրանց հեռացումը հասարակական հաստատությունից կարող է հակասահմանադրական լինել:

Բանգլադեշի բլոգերները մեղադրվեցին  «թշնամական միջավայր» ստեղծելու մեջ:  Զզվելի խոսքի կառավարումները ընթացիկ,  հաճախ պատվավոր, զգացմունքները վերացական իրացունքից ավելի բարձր դասեցին, որը համարվում է հասարակ զգացմունք: Այն ակտիվ ջանք է գործադրում ազդակին դիմակայելու, հիմարներին լռեցնելու,  ովքեր վիրավորել են ձեզ:

Ռահմանը իր բլոգի գրառման մեջ, օգտագործելով մեղմ ծաղրական հեգնանք, բարձրաձայնեց մի կարծիք, ըստ որի, խնդիրը իր նման մարդկանց մեջ է, և իրավիճակը կհանգստանա միայն, եթե նա ցուցաբերի որոշակի զսպվածություն.

«Ո՛չ, ես այլևս չեմ գրելու պատերազմական հանցագործությունների, իսլամիստ ծայրահեղականների, երկրի կամ քաղաքականության մասին: Ամեն դեպքում գրելը ոչինչ չի փոխում: Դա միայն նպաստում է իմ սրտում եղած  կատաղությունը հանդարտեցնելուն: Ասում են`նույնիսկ այս դեպքում, գրելը վիրավորում  է մարդկանց զգացմունքները, կործանում խաղաղությունը և խոչընդոտում առաջընթացին: Ուստի, ես պետք է գրեմ միայն այնպիսի թեմաների մասին, որոնցից ոչ ոք չի վիրավորվի»:

Այսպիսով նա սկսեց գրել  բույսերի, կրթության, ֆիլմերի, սիրո և իր մասին՝ հաշվի չառնելով  այն փաստը, որ սրանցից յուրաքանչյուրը անխուսափելիորեն բերեց նրան հակասությունների, որոնք, ինչպես նա ասաց, կնվազեցներ մեծամասնության վրդովմունքը: Այնուհետև նա հարցրեց. «Կարո՞ղ է ինձ որևէ մեկը ասել՝ ինչ թեմա ես պետք է ընտրեմ, որպեսզի երջանիկ լինեն կառավարութունը, քաղաքական կուսակցությունները, իսլամիստները, հասարակությունը, անկախությանը կողմ  և դեմ կառույցները: Արդյո՞ք ինչ-որ մեկը գաղափարներ ունի»:

Լրագրողներին պաշտպանող հանձնաժողովի գործադիր տնօրեն Ջոել Սայմոնը  իր «Նոր գրաքննություն»  գրքում  պնդում է, որ թվային մամուլում տվյալների արագ  աճը թույլ չի տալիս մեզ տեսնել ինֆորմացիայի լայնածավալ վերահսկողությունը: «Լրագրողների դեմ ուղղված ճնշումն ու բռնությունը ռեկորդային մակարդակի վրա է», – գրում է նա.

«Եվ մամուլի ազատությունը անկում է ապրում»:  Վատագույն դեպքերը գրանցվել են Չինաստանում (2014 թվականին  առաջին տեղում էր գտնվում  լրագրողների բանտարկությունների քանակով ), Իրանում (N2), Էրիթրեա, Թուրքիա և Եգիպտոս, բայց սպառնալիքներն ու սպանությունները համաճարակային են Միջին Արևելքում, Հարավային Ասիայում և Մեքսիկայում: Պակիստանում և այլուր աստվածահայհոյության օրենքներն ու ինքնադատաստանը  կրոնը փակ առարկա են դարձնում բոլորի համար, բացի շատ համարձակներից:

Իսլամիստական պետական ահաբեկչությունը լրագրողների կողմից որևէ մեկի միտքը բարձրաձայնելը ամբողջ տարածաշրջանի համար դարձրել է մահացու: Բայց, որոշ առումով, ներքին համր կոճակը, որը հայտնի է որպես ինքնագրաքննություն, սպառնալիքից կամ բանտարկությունից ավելի վտանգավոր է: Այն ակտիվացնելուց հետո կառավարություններն ու զինված խմբերը կարիք չեն ունենում անհանգստանալ սպառնալիքների մասին:

Այստեղ ինքնագրաքննությունը մեծ վերելք է ապրում մարդկանց վախի շնորհիվ՝ սոցիալական լրատվամիջոցների անարգանքի սյանը գամվելու:

Ռուսաստանում Վլադիմիր Պուտինը հմտորեն ստեղծել է մի իրավիճակ, որտեղ չկան հստակ կանոններ, այնպես որ մտավորականներն ու  արվեստագետները ճնշում են իրենք իրենց անորոշ օրենքներն և դրանով նույնիսկ խուսափում մշուշոտ հասարակության ճնշումից: Մի ռուս կինոռեժիսոր, համաձայնվելով հեռացնել հայհոյանքները իր վերջին ֆիլմից, վստահեցրեց Times-ին. «Մենք կրկնօրինակեցինք այն նորից, և ես իրականում կարծում եմ, որ այն ավելի լավն է դարձել»:

Ինչպես Հնդկաստանում  Նարենդրա Մոդիլի և Թուրքիայում  Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի, այնպես էլ Ռուսաստանում Պուտինի մեծամասնությունը լուռ համաձայնության կողմնակից է, և անհամաձայնության հանդեպ հարգանքը վերանում է հայրենասիրության ալիքների ներքո:

Հնդկաստանում, գրքերը հրատարակվելուց հետո հաճախ հետ են կանչվում կասկածելի իրավական դեպքերի  պատճառով, որոնք ենթադրաբար հարուցվել են  տուժող խմբերի կողմից:

Անցյալ տարի դատավարությունը կարգավորելու համար  Penguin Books India՝ աշխարհի ամենամեծ առևտրական հրատարակիչների մի մասը, համաձայնվեց վերանայել և  փափկեցնել Վենդի Դոնիջերի «Հինդուսները – այլընտրանքային պատմություն» քննադատորեն հռչակված աշխատանք: Որպես կարգավորման մի մաս Penguin -ը պետք է պնդեր, որ «այն հարգում է աշխարհի բոլոր կրոնները». մի հիանալի զգացմունք , որը ոչ մի կապ չունի մտավոր ազատության հետ:

Ազատ խոսքի հետ կապված խնդիրը դրա բարդության մեջ է, և  ինքնագրաքննությունը  նվազագույն դիմադրություն ունենալու ուղին է: Բայց, երբ դու սովորում ես քո մեջ պահել անցանկալի մտքերը բարձրաձայնելու ցանկությունը, դու մոռանում ես՝ ինչպես մտածել դրանք, ինչպես ընդանհրապես ազատորեն մտածել, և մտքերը վերանում են ստեղծման պահին:

Վաշիքուր Ռահմանը և Ավիջիտ Ռոյը ավելի շատ բան ունեին վախենալու քան մեզնից շատերը, բայց նրանք ապրեցին և մահացան որպես ազատ մարդիկ:

Հոդվածի բնօրինակն՝ այստեղ