Անկարայում երազում են նմանվել Ռուսաստանին

Հոդվածի առանցքում

• Թուրքիայի ժողովրդավարությունը հարձակման վտանգի տակ է: Երկրի իշխող քաղաքական կուսակցության՝ ԱԶԿ-ի պահպանողական հռետորությունը համատարած մտահոգություն է առաջացրել. իսլամական ռեժիմը կարող է շուտով դուրս մղել աշխարհիկ Թուրքիայի Հանրապետությանը: Շատերն անհանգստանում են, որ ի վերջո կստեղծվի շարիաթի օրենքով ռեպրեսիվ պետություն, ինչպիսին Իրանն է:
• Ավելի խորը նայելով Թուրքիայի քաղաքական ուղեծրին, նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի իշխանության ժամանակ, կնկատենք, որ նա Թուրքիան կառավարում է ավտորիտար, բայց աշխարհիկ ուղղությամբ, ստեղծելով պետություն, որը չի տարբերվում նախագահ Վլադիմիր Պուտինի Ռուսաստանից:
• Այնուամենայնիվ, ավելի քան 12 տարի իշխանության ղեկին լինելով, ԱԶԿ-ն այլևս նախկին կուսակցությունը չէ: Այն դարձավ Էրդողանի անհատական գործիքը, երբ նա սկսեց քաղաքական մրցակիցներին վերացնելու և իշխանությունն ամրապնդելու համակարգված քարոզարշավը:
• Այս զարգացումները, մասնավորապես կրոնական կրթության և ավանդական կնոջ գենդերային դերին ուղղված շեշտադրումները, հիմք են տվել որոշ դիտորդների կանխատեսել, որ աշխարհիկ Թուրքիան շուտով անցյալ կդառնա: Նրանք մտավախություն ունեն, որ նոր «բարեպաշտ սերունդ» մեծացնելու Էրդողանի ցանկությունը կարող է ի վերջո պարտադրել կանանց հիջաբ կրել և լրիվ արգելել ալկոհոլն ու հղիության արհեստական ընդհատումը:
• Բայց նման մռայլ կանխատեսումները բաց են թողնում մի առանցքային փաստ. Էրդողանի գործողությունները բխում են իշխանության հանդեպ սովից: Ի դեպ, այսօրվա Թուրքիան կարելի է համեմատել 1990-ականների սկզբի ու կեսի Ռուսաստանի հետ, երբ նրա անփորձ ժողովրդավարական սկզբունքները հարձակման ենթարկվեցին: Ռուսաստանի երերուն հետխորհրդային կառավարությունը արձագանքեց 1991 թվականի հեղաշրջման փորձին:
• Հավանաբար ենթարկվելով ԱԶԿ-ի ճնշմանը, Սահմանադրական դատարանը վերջերս բավարարել է 10 տոկոս ընտրական շեմը, որը քաղաքական կուսակցությունները պետք է հաղթահարեն խորհրդարանական ներկայացուցչություն ստանալու համար: Այս որոշումը հարված է հանրահայտ քրդական HDP կուսակցությանը, լիբերալ կազմակերպություն, որը շեշտը դնում է գենդերային հավասարության վրա և 50 տոկոս քվոտա ապահովում կին ներկայացուցիչների համար: ԱԶԿ-ն նաև քայլեր է անում հենց սկզբից խեղդելու նոր քաղաքական շարժումները:
• Թուրքիայի վերափոխումը Ռուսաստանի դեռ կարելի է դադարեցնել, բայց հնարավորության սահմանները փոքրանում են: Չնայած նրան, որ Էրդողանը մտադիր չէ մոտ ապագայում հեռանալ քաղաքականությունից, նա արդեն սկսել է քաղաքական դաշնակիցներից կադրեր պատրաստել, օրինակ, վարչապետ Ահմեդ Դավութօղլուն, ով աջակցում է իր ոչ լիբերալ ձգտումներին:
• Առաջին հերթին, չնայած թուրքական կառավարության նկատմամբ աճող ու հասկանալի հիասթափությանը, ԵՄ-ն և ԱՄՆ-ը պետք է շարունակեն զբաղվել այդ երկրով: Քաղաքական մեկուսացումը միայն կարագացնի Թուրքիայի անկումը դեպի բռնապետություն:

Ուշադրությանն արժանի

• Համր կոճակ
• Բունդեսթագի ընդունած բանաձևը կարող է տորպեդահարել ռազմական ոլորտում թուրք-գերմանական համագործակցությունը
• ԱՄՆ-Չինաստանի առևտրային պատերազմը և Իրանը՝ G20-ի բանակցությունների առանցքում

Արդյո՞ք Էրդողանը հետևում է պուտինյան քայլերին

Թուրքիայի ժողովրդավարությունը հարձակման վտանգի տակ է: Երկրի իշխող քաղաքական կուսակցության՝ ԱԶԿ-ի պահպանողական հռետորությունը համատարած մտահոգություն է առաջացրել. իսլամական ռեժիմը կարող է շուտով դուրս մղել աշխարհիկ Թուրքիայի Հանրապետությանը: Շատերն  անհանգստանում են, որ ի վերջո կստեղծվի շարիաթի օրենքով ռեպրեսիվ պետություն, ինչպիսին Իրանն է:

Բայց կա մեկ ուրիշ աշխարհագրական նմանակ: Չնայած ԱԶԿ-ի պահպանողական հակումներին, Թուրքիան չի պատրաստվում դառնալ իսլամիստական: Ի դեպ, քաղաքական մրցակիցներին վերացնելուն ուղղված կուսակցության համակարգված քարոզարշավը կրոնական արմատներ չունի, դա իշխանությունը պահպանելու և ամրապնդելու աշխարհիկ ձգտում է: Ավելի խորը նայելով Թուրքիայի քաղաքական ուղեծրին, նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի իշխանության ժամանակ, կնկատենք, որ նա Թուրքիան կառավարում է ավտորիտար, բայց աշխարհիկ ուղղությամբ, ստեղծելով պետություն, որը չի տարբերվում նախագահ Վլադիմիր Պուտինի Ռուսաստանից:

Շրջադարձային քայլ

Պատճառը, որ շատ դիտորդներ կարծում են, թե ԱԶԿ-ն Թուրքիան մղում է իսլամացման, հավանաբար  կուսակցության պատմական ժառանգությունն է: ԱԶԿ-ն  թուրքական իսլամիստական շարժումների հետնորդն է: Կուսակցության երկու անմիջական նախորդներն էին Բարեկեցություն կուսակցությունը, որը գործեց 1983- 1998 թվականներին և Առաքինություն կուսակցությունը, որն ակտիվ էր 1998- 2001-ին: Երկուսն էլ իսլամամետ էին համարվում և դա հանգեցրեց նրանց վերջնական լուծարման: Այժմ էլ նրանց հիշում են որպես այդպիսին:

Բայց երկու կուսակցությունների իսլամիզմն ավելի շատ նրանց աշխարհիկ քաղաքական հակառակորդների ընկալման մեջ էր, քան իրենց փաստացի քաղաքական ու գաղափարական դիրքորոշումների: Ավելի շատ Բարեկեցություն կուսակցությունն է ունեցել իսլամիստական քաղաքականություն,  առաջարկել է վերացնել բանկային տոկոսադրույքները և ամրապնդել տնտեսական կապերը մահմեդական մեծամասնությամբ երկրների հետ: Առաքինությունն  ավելի աշխարհիկ էր:

Սակայն քաղաքական էլիտայի շատ ներկայացուցիչներ, հիմնականում ռազմական և դատական համակարգերում, կասկածում էին, որ կուսակցությունները թաքցնում են գոյություն ունեցող աշխարհիկ կարգը տապալելու իրենց ցանկությունը: Թուրքիայի Սահմանադրական դատարանը, ի վերջո, փակեց երկու կուսակցությունները պետության աշխարհիկության սկզբունքը խախտելու պատճառով:

Այդ ժամանակ,  2001-ին ծնվեց ԱԶԿ-ն: Թուրքիայի քաղաքական իսլամի պատմության մեջ մի քանի սերունդներ են անցել: ԱԶԿ-ն իր նախորդներից ավելի  շատ էր աշխատում ստեղծել մի հարթակ, որն ընդգծված հենվում էր քաղաքացիների իրավունքների վրա և նվազագույնի էր հասցրել կրոնին ուղղված հղումները, ռազմավարություն, որը օգնեց  շարժվել դեպի իշխանության: Իր ստեղծման պահից, ԱԶԿ-ն համարվում էր հետիսլամիստական կուսակցություն:

Ավանդական աշխարհիկ պետության համատեքստում այն կարելի է բնութագրել որպես աջ կենտրոնամետ: Թեև նրա առաջնորդներից  շատերն, ըստ էության կրոնական էին, նրանց  հրապարակած սոցիալական, քաղաքական և տնտեսական ծրագրերը կենտրոնացած էին կապիտալիզմի, լավ կառավարման և անհատի ազատությունների ընդլայնման վրա:

Այնուամենայնիվ, ավելի քան 12 տարի իշխանության ղեկին լինելով, ԱԶԿ-ն այլևս նախկին կուսակցությունը չէ: Այն դարձավ Էրդողանի անհատական գործիքը, երբ նա սկսեց քաղաքական մրցակիցներին վերացնելու և իշխանությունն ամրապնդելու համակարգված քարոզարշավը: Հույսերը, թե ԱԶԿ մյուս առաջնորդներին, ինչպիսին նախկին նախագահ Աբդուլլահ Գյուլն էր, կհաջողվի վիճարկել Էրդողանի բռնակալական շրջադարձը, պարզվեց ապարդյուն են: ԱԶԿ-ն, որտեղ գերակշռում են Էրդողանի կամայականությունները,  ներառում է թուրքական քաղաքականության այն թերությունները, որոնք մի ժամանակ պարտավորվել էին վերացնել՝ քավոր-սանահերությունը, ազատությունների հալածանքները և օրենքի գերակայության անտեսումը:

ԱԶԿ-ի վերջին քաղաքական քայլերում ու ծրագրերում հստակ իսլամական երանգ կա: Նրանք ներառել են, օրինակ, ալկոհոլի սպառման և գովազդի մեծ սահմանափակումներ, հսկայական մզկիթի կառուցումը Ստամբուլի ամենաբարձր բլուրներից մեկի վրա: Իսկ Էրդողանի հռետորաբանությունը ստացել է ավելի ընդգծված կրոնական և սոցիալապես պահպանողական բնույթ. նա կտրականապես դեմ է արտահայտվել ծնելիության հսկողությանը, աբորտին և գենդերային հավասարություն հասկացությանը:

Այս զարգացումները, մասնավորապես կրոնական կրթության և ավանդական կնոջ գենդերային դերին ուղղված շեշտադրումները, հիմք են տվել որոշ դիտորդների կանխատեսել, որ աշխարհիկ Թուրքիան շուտով անցյալ կդառնա: Նրանք մտավախություն ունեն, որ նոր «բարեպաշտ սերունդ» մեծացնելու  Էրդողանի ցանկությունը կարող է ի վերջո պարտադրել կանանց հիջաբ կրել  և լրիվ արգելել ալկոհոլն ու հղիության արհեստական ընդհատումը: ԱԶԿ –ի հիմնադիր անդամներից մեկը, որը դարձել է նրա քննադատը՝  Դենջիր Միր Մեհմետ Ֆիրաթը վերջերս ներկայացրեց թուրք աշխարհականների գերակշռող տեսակետը: Խոսելով կրոնական դպրոցների թվի ավելացման մասին, նա հայտարարել է, որ « Նոր Թուրքիան … կլինի մի վայր, որտեղ գերակշռելու է իսլամական մտածողությունը»:

Իշխանության սով

Բայց նման մռայլ կանխատեսումները բաց են թողնում մի առանցքային փաստ. Էրդողանի գործողությունները բխում են իշխանության հանդեպ սովից: Ի դեպ, այսօրվա Թուրքիան կարելի է  համեմատել 1990-ականների սկզբի ու կեսի Ռուսաստանի հետ, երբ նրա անփորձ ժողովրդավարական սկզբունքները հարձակման ենթարկվեցին: Ռուսաստանի երերուն հետխորհրդային կառավարությունը արձագանքեց 1991 թվականի հեղաշրջման փորձին (կազմակերպված հին քաղբյուրոյի անդամների կողմից) հետ մղելով մի քանի նոր քաղաքական ազատությունները: Այդ գործընթացում Կրեմլը դրեց քաղաքական ընդդիմության թուլացման և ի վերջո, Պուտինի ռեպրեսիվ քաղաքականությանդ հիմքը:

Նման ձևով Էրդողանը թուրքական պետության ներսում հակաժողովրդավարական տարրերի դեմ պայքարն օգտագործում է քաղաքական մրցակիցներին վերացնելու համար: Նրա կառավարության առաջին թիրախը դարձավ Գյուլենի՝ ԱԶԿ-ի նախկին դաշնակցի շարժումը: Այն մարտահրավեր էր նետել ԱԶԿ-ին և ամենայն հավանականությամբ, օգնել էր արագացնելու վերջին կոռուպցիոն գործի քննությունը (որի մեջ խառնված էին Էրդողանի շատ մերձավոր դաշնակիցներ, այդ թվում, նրա որդին):

ԱԶԿ-ն ընդհանուր պատերազմ հայտարարեց շարժմանն ու նրա առաջնորդին, ԱՄՆ-ում հիմնված  թուրք հոգևորական  Ֆեթհուլլահ Գյուլենին, զավթեց շարժման բանկը և կոչ արեց Գյուլենին հանձնվել: Այդ շարժման ազդեցության թուլացումից հետո էլ ԱԶԿ շարունակեց հակակառավարական գործունեության մեղադրանքներ  ներկայացնել նաև այլ քաղաքական դերակատարներին, ինչպիսին դեռևս համեմատաբար անկախ դատական համակարգն է:

ԱԶԿ-ն շարունակում է հզորացնել կուսակցության աջակցության բազան: Թուրքերի մեծամասնությունը պահպանողական հայացքներ ունեն և իրենց բարեպաշտ մուսուլմաններ են համարում (թեև նրանց ճնշող մեծամասնությունը մերժել է շարիաթի օրենքը): Մեծ մասը, օրինակ, կարծում է, որ ալկոհոլի օգտագործումը բարոյապես սխալ է:

Օգտագործելով իսլամական հռետորաբանությունը, ԱԶԿ-ն խաղում է իր համախոհների զգազմունքայնության վրա, փորձելով շեղել ուշադրությունը բազմաթիվ հրատապ խնդիրներից, այդ թվում համատարած կոռուպցիայից և  ոստիկանության և դատական համակարգում կատարվող զտումներից: Պուտինը նունպես, որպես քաղաքական գործիք  օգտագործեց ուղղափառ եկեղեցին և հայտնի սոցիալական բարքերը, ինչպիսին էին հակամիասեռական տրամադրությունները:

Եվ ճիշտ այնպես, ինչպես Պուտինը անխոնջ աշխատեց ազատվել  Ռուսաստանի լիբերալ հաստատություններից, Էրդողանն ու ԱԶԿ էլ ոչ մի հնարավորություն չեն տալիս իրենց պոտենցիալ մրցակիցներին: Հավանաբար ենթարկվելով ԱԶԿ-ի ճնշմանը, Սահմանադրական դատարանը վերջերս բավարարել է 10 տոկոս ընտրական շեմը, որը քաղաքական կուսակցությունները պետք է հաղթահարեն խորհրդարանական ներկայացուցչություն ստանալու համար: Այս որոշումը հարված է հանրահայտ քրդական HDP կուսակցությանը, լիբերալ կազմակերպություն, որը շեշտը դնում է գենդերային հավասարության վրա և 50 տոկոս քվոտա ապահովում կին ներկայացուցիչների համար:

ԱԶԿ-ն նաև քայլեր է անում հենց սկզբից խեղդելու նոր քաղաքական շարժումները:  2013-ին Գեզիի բողոքի ցույցերի աջակիցները հայտնվեցին կառավարության թիրախում: Բողոքի ակցիայի առաջնորդները և նույնիսկ ոչ քաղաքական շատ խմբեր, որոնք մասնակցել են ցույցերին, օրինակ, ֆուտբոլի ակումբների երկրպագուները, մեղադրվում են կառավարությունը տապալելու դավադրության մեջ:

Մեկ սերունդ հետո այս և այլ քաղաքական միջոցները կարող են Թուրքիան դարձնել միակուսակցական պետություն, ինչպես Ռուսաստանն է, պարզապես մահմեդական բնակչության մեծամասնությամբ: Այս նոր Թուրքիայում դեռևս գործող ազատ մամուլը կվերացվի, վերջ կդրվի խորհրդարանական բանավեճերին ու քաղաքական մրցակցությանը: Չնայած բարեպաշտությունը կխրախուսվի, հավատարմությունը Էրդողանի անձի պաշտամունքին,  ավելի մեծ նշանակություն կստանա: Իշխանությունն ու շահույթը, ոչ թե իսլամը, կդառնան այս պետության կրոնը:

Ենթարկել պատասխանատվության

Թուրքիայի վերափոխումը Ռուսաստանի դեռ կարելի է դադարեցնել, բայց հնարավորության սահմանները փոքրանում են: Չնայած նրան, որ Էրդողանը մտադիր չէ մոտ ապագայում հեռանալ քաղաքականությունից, նա արդեն սկսել է քաղաքական դաշնակիցներից կադրեր պատրաստել, օրինակ, վարչապետ Ահմեդ Դավութօղլուն, ով աջակցում է իր ոչ լիբերալ ձգտումներին:

Արևմտյան երկրները պետք է ամեն ինչ անեն, որպեսզի Թուրքիային դնեն ժողովրդավարական ուղղու վրա: Որպես առաջին քայլ, Եվրամիությունը պետք է նոր էջ բացի միությանը Թուրքիայի անդամակցության համար, որը տարիներ շարունակ փակուղի էր մտել: Նույնիսկ եթե ԵՄ-ին Թուրքիայի վերջնական անդամակցության հավանականությունը փոքր լինի, այն կօգնի հսկողության տակ պահել ներկա վարչակազմի թերությունները մարդու իրավունքների և օրենքի գերակայության ոլորտներում:

Միջազգային հանրությունը պետք է նաև ուշադիր հետևի այս տարվա հունիսին կայանալիք թուրքական խորհրդարանական ընտրություններին և բողոքի  իշխանությունը նախագահի ձեռքում ամրացնելու համար Սահմանադրությունը փոխելու ցանկացած ծրագրի դեմ:

Առաջին հերթին, չնայած թուրքական կառավարության նկատմամբ աճող ու հասկանալի հիասթափությանը, ԵՄ-ն և ԱՄՆ-ը պետք է շարունակեն զբաղվել այդ երկրով: Քաղաքական մեկուսացումը միայն կարագացնի Թուրքիայի անկումը դեպի բռնապետություն:

Հոդվածի բնօրինակն՝ այստեղ