Երևանի սիրիահայ փախստական ոսկերիչները

Հոդվածի առանցքում

• Հովհաննեսյանը տասնյակ հազարավոր քրիստոնյա հայերից մեկն է, ովքեր այստեղ են Սիրիայի քաղաքացիական պատերազմի պատճառով: Երկու տարի առաջ նա ապրում էր Հալեպում, աշխատանքի գնալու ճանապարհին խուսափելով դիպուկահարներից: «Ամեն օր տնից դուրս գալով, գիտեի, որ չպետք է աջ չթեքվեմ», - ասաց Հովհաննեսյանը: «Միշտ պետք է գնայի ձախ, հակառակ դեպքում ինձ կարող էին սպանել: Մեր շրջանում մի փոքր տարածք կար, որը ստիպված էի անցնել աշխատավայրս հասնելու համար: Գիտեի, որ այնտեղ դիպուկահար կա ու  վազում էի, որ նրա թիրախը չդառնամ: Ամեն օր ստիպված էի վազել»:

Ուշադրությանն արժանի

• Վրաց ուղղափառ եկեղեցին թիրախավորել է հայկական եկեղեցիները
• Իմ հպարտ ուխտագնացությունը դեպի հայրենիք
• Տարիների լռությունից հետո Թուրքիան քննադատում է Չինաստանին ույղուրների զանգվածային ձերբակալության համար

 

Հայկական ծագումով ավելի քան 20.000 սիրիացիներ պատերազմի պատճառով եկել են Երևան, նրանց մեջ շատ են ոսկերիչները:

31-ամյա սիրիացի փախստական և ոսկերիչ  Վահե Հովհաննիսյանը Երևանի իր աշխատավայրում է:

Սեղանի վրա սուրճի դատարկ բաժակ է, լիքը մոխրաման, տափակաբերան աքցան, մոնոկուլիկ ապակյա լուփ և կշեռք, ինչպես նաև ոսկյա փոքր շղթաներ: Նրա մատները սև գույնով են ներկված, նա ձևավորում է ամուսնական մատանին: Իր փոքրիկ արհեստանոցի պատին Հիսուսի փոքր դիմանկարն է կախված:

Դրսում առևտրականները փոխանակում են և վաճառում մատանիներ, ապարանջաններ, ժամացույցներ և այլ ոսկերչական իրեր: Սովորական առավոտ է Հայաստանի մայրաքաղաքի  «Ոսկու աշխարհ» շուկայում:

Հովհաննեսյանը տասնյակ հազարավոր քրիստոնյա հայերից մեկն է, ովքեր այստեղ են Սիրիայի քաղաքացիական պատերազմի պատճառով: Երկու տարի առաջ նա ապրում էր Հալեպում, աշխատանքի գնալու ճանապարհին խուսափելով դիպուկահարներից:

«Ամեն օր տնից դուրս գալով, գիտեի, որ չպետք է աջ չթեքվեմ», – ասաց Հովհաննեսյանը:

«Միշտ պետք է գնայի ձախ, հակառակ դեպքում ինձ կարող էին սպանել: Մեր շրջանում մի փոքր տարածք կար, որը ստիպված էի անցնել աշխատավայրս հասնելու համար: Գիտեի, որ այնտեղ դիպուկահար կա ու  վազում էի, որ նրա թիրախը չդառնամ: Ամեն օր ստիպված էի վազել »:

2016 թ.ի սկզբին, Հալեպի վրա Սիրիայի նախագահ Բաշար Ալ-Ասադի հարձակումից առաջ Հովհաննեսյանի տան դիմաց հրթիռ է պայթել:

«Հրթիռն ընկավ մեր շենքի վրա», – ասաց նա: «Անօգուտ էր վազել կամ փորձել թաքնվել»:

Պայթյունն իրենց տունը հավասարեցրեց հողին:

«Այդ պահին հասկացա, որ պետք է հեռանալ Սիրիայից»:

Հովհաննեսյանը վարձեց տաքսի, որը նրան, ծեր ծնողներին  և իր Վիտո կատվին հասցրեց Լիբանանի սահման: Այնտեղից նրանք տարբեր մեքենաներով հասան Բեյրութ, որտեղից էլ ուղևորվեցին Երևան:

«Մենք կարողացանք միայն անձնական իրեր ու հագուստ վերցնել, լրիվ կահավորված բնակարանը թողեցինք, բանալին տվեցինք հարևանին»:

Հովհաննեսյանը մոտ 22 հազար սիրիահայ փախստականներից մեկն է, որոնք Հայաստան են եկել 2011 թ.-ին Սիրիայում քաղաքացիական պատերազմի սկսվելու պահից:

Հովհաննեսյանների ընտանիքի ճանապարհորդությունը կամ վերադարձը ավելի քան մեկ դար առաջ է սկսվել, 1915 թ. Օսմանյան կայսրության իրականացրած զանգվածային սպանություններից հետո, որոնք հայերը բնութագրում են որպես ցեղասպանություն: Այդ ժամանակ հազարավոր մարդիկ տեղահանվեցին:

Քրիստոնյա հայերի համար Հալեպը դարձավ հանգրվան:

«Հայերը դարեր շարունակ ապրում են Սիրիայում», – ասում է Լեհաստանի Ադամ Միցկևիչի անվան համալսարանի ազգագրության և մարդաբանության պրոֆեսոր Ադամ Պոմեցինսկին:

«Հայերի ցեղասպանությունից հետո ստեղծվեց մեծ սփյուռք: Այս վերքի հիշատակումը նրանց մշակութային ժառանգության կարևոր մասն է»:

Երևանում փախստականներին մարդասիրական օգնություն տրամադրող «Idea» հիմնադրամի  հասարակական կազմակերպության ներկայացուցիչ Արմեն Մինասյանն ասում է. «Մենք շատ լավ գիտենք, թե ինչ է փախստական լինելը»:

Մի դար առաջ Սիրիան ընդունեց քրիստոնյա հայերին և, ըստ Մինասյանի, այսօր ներկայիս Հայաստանն է պատրաստակամություն  հայտնել վերաբնակեցնել տասնյակ հազարավոր սիրիահայերի:

Հայաստանի կառավարությունը քաղաքացիության և աշխատանքի իրավունք է տրամադրում սիրիացի փախստականներին, որոնք ապացուցում են իրենց հայկական ծագումը:

«Բնական էր, որ Հայաստանը ողջունեց Սիրիայից փախստականներին և ոչ միայն հայկական ծագում ունեցողներին», – բացատրեց նա:

Հովհաննեսյանը ապրում է եղբոր՝ Զարեհի և ծնողների՝ Անդրանիկ Հովհաննիսյանի ու Վերգինե Խաչատուրյանի հետ: Նրա ծնողները ապրում էին Թուրքիայի հարավ-արևելքում, երբ սկսվեց 1915 թ.-ի բռնությունը:

Նրանք Հալեպում բնակություն հաստատեցին 1946 թ.-ին, և իրենց տանն ապրեցին 70 տարի: Հովհաննեսյանի հայրը աջակցել է ընտանիքին `հաճախակի աշխատանքի մեկնելով Լիբանան:

Մինչև սիրիական հակամարտությունը, ոչ Վահեն, ոչ էլ նրա ծնողները ոտք չէին դրել Հայաստան:

Փախստականի կարգավիճակով գալը ցնցող էր, ասում է նա: «Առաջին օրերը Երևանում շատ դժվար էին»:

Ռազմական գործողություններից հետո քաղաքականապես արևմուտք ձգտող Սիրիայում կանոնավոր ապրելակերպը խաթարվեց:

«Չնայած ես հայերեն գիտեի, բայց չէի կարողանում հասկանալ ինձ հետ խոսող մարդկանց: Նրանք շատ ռուսերեն բառեր ու արտահայտություններ էին օգտագործում իրենց խոսքում: Իմ կյանքում երբևէ  ռուսերեն բառ չէի լսել»:

Հայաստանի թույլ տնտեսությունը, աշխատատեղերի բացակայությունը, ցածր աշխատավարձերն ու բարձր բնակարանային ծախսերը կյանքը դժվար են դարձրել:

«Նրանք ստիպված էին սկսել զրոյից և ակնհայտ է, որ իրենց դժվարություններն ունեին », – ասում է Օքսֆորդի համալսարանի սոցիոլոգ և դոցենտ Հրաչ Չինգիրիրյանը, որը մասնագիտացել է Մերձավոր Արևելքի և հայագիտության մեջ:

«Հայաստանում ապրող սիրիահայերի խնդիրը տնտեսական է», – ավելացրեց նա: Շատերը զբաղվում են առևտրով:

Սիրիահայերի ներհոսքն ավելի շատ զգացվում է սպասարկման ոլորտում: Մայրաքաղաքում հայտնվել են տասնյակ ռեստորաններ, որոնք առաջարկում են սիրիական խոհանոց:

Սա լավ լուր է նաև Հովհաննեսյանի համար, որը կարոտում է սիրիական կերակուրը:

«Երբ կարոտում ենք սիրիական մշակույթը,  գնում ենք Երևանի սիրիական ռեստորանները, որտեղ նույն սնունդն ու երաժշտությունն է,  ինչ Հալեպում էր»:

Հովհաննեսյանը հաճախ աշխատում է 12 ժամ Զարեհի հետ, որը նույնպես ոսկերիչ է: Երևանում կյանքը օտար է թվում, բայց ոսկերչական աշխատանքն օգնում է հարմարվել շրջակա միջավայրին:

«Ոսկերչությունը հայերի մասնագիտությունն է», – ասաց Հովհաննեսյանը: «Մեր նախնիները այս մշակույթը իրենց հետ բերեցին, երբ փախչում էին արևմտյան Հայաստանից»:

Երբ 13 տարեկան էր,  դուրս եկավ դպրոցից: Հովհաննեսյանի հորեղբայրը, որը Բեյրութում ոսկերիչ էր, համոզեց նրան տեղափոխվել Լիբանան: Դեռահաս տարիքից էլ սովորեց  աշխատել թանկարժեք քարերի և մետաղների հետ:

«Ինձ դուր է գալիս այս արհեստը: Եթե փորձեմ ուրիշ գործ անել, վարպետության այս մակարդակին չեմ հասնի»:

Սիրիայից ժամանած հարյուրավոր, եթե ոչ հազարավոր հայեր աշխատում են որպես ոսկերիչներ:

Հովհաննեսյանի արվեստանոցից մի հարկ վերև մեկ ուրիշ սիրիահայ Վրեժ Սրապյանը ակրիլով շատ մանրակրկիտ ներկում է արծաթյա նռաձև վզնոցը:

Յուրաքանչյուր կտորը մոտ 700 հայկական դրամ է(1.50 դոլար):

«Ես պետք է վճարեմ բնակարանի, արհեստանոցի վարձը և վաստակեմ մեր ապրուստի համար», – ասաց Սրապյանը, որը 2011 թվականին է հեռացել Սիրիայից: «Երեկ մենք արհեստանոցից դուրս եկանք ժամը 22: 30-ին, դա շուտ էր, երբեմն տուն ենք գնում գիշերը ժամը 1-ին:

Հայկական ոսկերչական հիմնադրամի հիմնադիր Պիեր Աքելյանը նշեց, որ արհեստը «հայկական ԴՆԹ-ի մի մասն է»:

Հալեպում մեծացած Աքելյանը 1970-ին բնակություն է հաստատել Կանադայի Մոնրեալում, Քվեբեկում:

«Անհիշելի ժամանակներից մենք ոսկերիչներ ու մետալուրգերներ ենք եղել, հայերը թանկարժեք իրերի նկատմամբ հակում ունեն, իսկ շվեցարացիները՝ ժամացույցների», – ասաց նա:

Երբ, ավելի քան երկու տարի առաջ Սիրիայի կառավարական զորքերը հետ վերցրին Հալեպը, հանգիստ կյանքը վերականգնվեց, բայց փոխվեց հայկական սփյուռքը:

Ի վերջո, Սիրիայի քաղաքացիական պատերազմը, որի ութերորդ տարին կլրանա այս տարվա մարտին, ստիպեց մոտավորապես 70 հազար էթնիկ հայերի հեռանալ այդ երկրից: Այսօր այնտեղ մնացել է ընդամենը 30.000 մարդ: Թեև մեծ թվով մարդիկն են հայրենիք վերադարձել, բայց տասնյակ հազարավոր սիրիահայեր էլ  ցրված են Լիբանանում, Կանադայում, ԱՄՆ-ում և Եվրոպայում:

«Ամեն ինչ փոխվել է», – ասաց Հովհաննեսյանը, որը նորից Սիրիա վերադառնալու հույս այլևս չունի: «Մարդիկ, որոնց ճանաչում էի, չկան, էլ նախկինը չի լինի»:

Հոդվածի բնօրինակն՝ այստեղ